Het is opvallend. Bij de VPRO Tegenlicht Meet Up over de documentaire De kunst van het wegkijken, in het Amsterdamse Pakhuis de Zwijger op woensdag 5 maart, zitten op één na alleen maar vrouwen in het discussiepanel. Het zijn Alma Mustafic (genocide-expert aan de Hogeschool Utrecht), Liesbeth Zegveld (mensenrechtenadvocaat), Berber van der Woude (voormalig diplomaat en huidig bestuurslid van The Rights Forum) en Angélique Eijpe (voormalig ambtenaar op het ministerie van Buitenlandse Zaken). Tussen hen in zit de enige man: Ramiro Gomes Monteiro (rijksambtenaar, onder meer werkzaam bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO)).
De kunst van het wegkijken van regisseur Doke Romeijn volgde een half jaar lang ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken die in protest komen tegen het beleid van de Nederlandse regering voor Gaza. Wekelijks op donderdag organiseert een groep ambtenaren bij BuZa een sit-in om de onvrede te uiten. Ze vinden onder meer dat Nederland zich niet aan de grondwet houdt, en met name niet aan artikel 90: “De regering bevordert de ontwikkeling van de internationale rechtsorde”. Veel protesterende ambtenaren zeggen dat ze in gewetensnood komen omdat zij een eed hebben afgelegd op de grondwet en dat hun werkgever zich niet aan de eigen missie houdt. Om die reden hebben Van der Woude en Eijpe ontslag genomen.
We kunnen echt wel wat meer mannen gebruiken – Ramiro Gomes Monteiro
Vrouwen spelen een hoofdrol in het protest tegen het Nederlandse beleid voor Gaza, bevestigt Eijpe als moderator Bahram Sadeghi ernaar vraagt. “Het initiatief voor de sit-ins is genomen op Buitenlandse Zaken, primair door vrouwen. En primair door vrouwen van kleur, dat wil ik ook benadrukken.” Het is ook Gomes Monteiro opvallen bij zijn bezoeken aan de sit-ins: vrouwen zijn oververtegenwoordigd. “We kunnen echt wel wat meer mannen gebruiken.”
Waaróm mannen zo afwezig zijn bij de protesten tegen het Nederlandse beleid sinds 7 oktober 2023, toen Hamas vanuit de Gaza-strook Israël binnenviel en zo’n twaalfhonderd Israëliërs doodde en 251 mensen gijzelde, blijft na een avond debat onduidelijk. Wat wel duidelijk wordt, is dat Van der Woude en Eijpe zich op het ministerie nauwelijks serieus genomen voelden.
Als je niet mag waarschuwen, wat is dan je taak als ambtenaar? – Berber van der Woude
Maar het haalde weinig uit. Van der Woude en Eijpe kregen non op het request. Voor ambtenaren is het ongepast om op deze manier het departement en de politieke leiding aan te spreken, luidde de reactie. Van der Woude: “Ja, was is dan je taak als ambtenaar? Als jij niet mag waarschuwen? Zoals Alma ook zei: Israël-Palestina zat al veel langer in een opbouw naar genocide. Het is niet heel gek wat er nu gebeurt als je kijkt naar wat er de afgelopen decennia is gebeurd. Maar we mochten daar niet voor waarschuwen. Dat was ongepast.”
Let op wat er aan een schending van mensenrechten of een massamoord vooraf gaat, is ook iets dat Alma Mustafic telkens benadrukt tijdens haar colleges over genocide aan de Hogeschool Utrecht. “Genocide is niet massamoord”, benadrukte ze. “Massamoord is een act, een daad. Dat wordt op een dag, avond of middag, een maand uitgevoerd. Genocide is een zeer complex, langdurig proces. Dat proces kan twee decennia, acht of tien decennia of langer duren.”
Bij de VN zaten ze te vergaderen, broodjes te eten en wijn te drinken toen mijn vader werd vermoord – Alma Mustafic
Mustafic heeft de genocide in Srebrenica in 1995 aan den lijve meegemaakt. Haar vader werd vermoord, terwijl die onder bescherming stond van de Nederlandse VN-missie Dutchbat. In haar colleges beschrijft ze elf fases van genocide. Het begint met heel iets ogenschijnlijk onschuldigs als iemands naam ridiculiseren, tot het dehumaniseren hele bevolkingsgroepen. Pas in fase acht komt massamoord aan de orde.
Mustific: “Dan zitten wij zeven fases keihard met elkaar te slapen, weg te kijken. Als je wat gaat vergelijken, vergelijk dan dat wegkijken. Dan bereik je de achtste fase met grote schendingen van mensenrechten, dus massamoorden. Volgens de juridische definitie is dat genocide, maar dat is maar één aspect van genocide. Wij als Nederlanders in Srebrenica hadden de taak om mensen te beschermen. Op het moment dat massamoord plaatsvindt, kan je dat alleen maar een hele grote zware internationale militaire macht tegenhouden. Dat gebeurde op dat moment niet. Bij de VN zaten ze te vergaderen, broodjes te eten en wijn te drinken op het moment dat mijn vader werd vermoord, bij wijze van spreken.”
Ik vond het onbestaanbaar dat de premier de uitspraken van het Internationaal Gerechtshof niet kent – Doke Romeijn
En wegkijken kunnen we in Nederland. En doen we ook. Tot in de hoogste regionen van ons land. Regisseur Doke Romeijn bekeek in de researchfase voor de documentaire alle Kamerdebatten over Gaza, vertelt ze. Ze was verbijsterd over wat ze zag en hoorde. “Ik vond het onbestaanbaar dat de premier van ons land uitspraken van het Internationaal Gerechtshof niet kent. Ik was totaal verbaasd. Ik dacht eerst ze ontkennen het, maar dat ze het niet eens weten…” Mensenrechtenadvocaat Zegveld haakt bij Romeijn aan. “Het is vooral een houding van het niet wíllen weten. Dat zien we in de rechtbank ook steeds terug: ‘Het is niet duidelijk was er in Gaza gebeurt’. Je krijgt het haast niet uit je strot. Er is een actieve ontkenning van feiten op het hoogste niveau, tot bij de Hoge Raad.”
Zegveld en Mustafic benoemen beiden het verschil tussen de sociaal-wetenschappelijke en de juridische definitie van genocide. Dé ‘genocidewet’ bestaat niet, zegt Zegveld. De wet heet officieel ‘Verdrag inzake de voorkoming en de bestraffing van genocide’. Voor de jurist is het relatief makkelijk, legt Zegveld uit. Grote massamoorden, geestelijk en lichamelijk letsel toebrengen, omstandigheden zodanig maken dat je er niet meer kan leven, geboorte binnen de groep beperkenen gedwongen deportatie. Dat zijn daden die volgens het internationaal recht strafbaar zijn. “We focussen vooral op straffen, maar dat is achteraf. Je stelt pas achteraf vast of iets genocide is of niet.”
Dus wat doe je met ‘voorkómen’? Dat blijkt een stuk lastiger, vervolgt Zegveld: “Je moet handelen voordat het juridisch vastgesteld is. En dan moet je leunen op de sociaal-wetenschappelijke definitie. Dan kun je misschien eerder handelen dan wanneer je in die massamoordfase terechtkomt. Maar deze twee expertises erkennen elkaar gewoon niet.”
Eerder handelen dus, om een genocide te voorkomen. Maar hoe dan? Wat kun je als burger, los van een niet-acterende regering, doen als je ziet, of vermoedt, dat er onder je ogen een genocide plaatsvindt? Eijpe oppert om in elk geval de kaart ‘Nooit meer is nu’ te ondertekenen die zij dan op zeker moment aan premier Schoof gaat aanbieden.
Samen bereiken we gewooon iedereen – Esther van der Most
Esther van der Most van de Stichting Plant een Olijfboom, die aan het eind van de Meet Up plaatsneemt in de sofa, pleit ervoor om een olijfboom in Palestina te kopen. In december 2023 werden Van der Mosts schoonmoeder, schoonzus en 5-jarig nichtje gedood door een Israëlische bom.
Van der Most legt uit dat Israël land in beslag neemt als Palestijnen drie jaar lang niets doen met hun land. Daarom moedigt haar mensen aan om een olijfboom te (laten) planten op Palestijnse grond om zo inname van dat land door Israël te voorkomen.
“Een heel mooi voorbeeld vond ik folders uitdelen. We hadden op een gegeven moment Maurits. Die zei dat hij naar de film No Other Land was gegaan om folders uit te delen. En hij riep op dat meer mensen dat moeten gaan doen. Daardoor is er op een gegeven moment een hele groep ontstaan. Wij krijgen vervolgens weer mails dat mensen een folder hebben gekregen bij die film en zeiden dat ze een marathon gaan lopen en die gaan koppelen aan het Palestina-fonds. Zo zie je dat binnen een beweging een hele beweging kan ontstaan. Je kunt een burgermotie indienen bij je gemeente. Eindhoven is de eerste gemeente die zich uitspreekt tegen de genocide in Gaza. Dat is de invloed van burgers geweest.”
“How about doing something? Soms merk je onder activisten dat ze zichzelf de beste activisten vinden. Maar we zijn allemaal nodig. We zijn allemaal belangrijk. Sommige mensen doen het heel soft, anderen doen het heel hard. Maar uiteindelijk bereik je allemaal iemand. En samen bereiken we gewoon iedereen. En dat is wat we moeten doen.”
Kijk De kunst van het wegkijken:
- Bezoek ook de Tegenlicht Meet Up Utrecht over De kunst van het wegkijken.
Laat een reactie achter