Halverwege de jaren negentig heerst er ongekend optimisme. De Muur is gevallen, de Koude Oorlog voorbij en de liberale democratie heeft gewonnen. Daar komt bovenop de toegang voor het publiek tot ‘het internet’, het wereldwijde computerweb dat al lang bestaat in de defensiewereld, en dat voor het publiek zou worden opengesteld. Het gebeurt, tot vreugde van velen. In Nederland geeft XS4ALL als eerste ‘provider’ iedereen toegang tot kennis, cultuur, wetenschap, democratie en tot elkaar. De wereld wordt een betere plek, is het idee.
Van dat optimisme is weinig over. Vijfendertig jaar later beginnen we aan een sombere Meet Up over de VPRO Tegenlicht-documentaire ‘Error 404: het internet in crisis’, van regisseur Floor van der Meulen en researcher Chris Vijn, met eindredactie van Julia Veldman. Op de bank in een volle theaterzaal in de Utrechtse bibliotheek zitten Van der Meulen zelf, Marit de Jong, onderzoeker bij het Rathenau Instituut, Lilian de Jong, onderzoeker bij de Stichting Toekomstbeeld der Techniek en Elger van der Wel, freelance adviseur voor online media.
Tijdstip van handeling is precies één week voor de inauguratie van Donald Trump voor zijn tweede termijn als president, met ‘first buddy’ X-baas Elon Musk. Net een paar dagen eerder had Mark Zuckerberg bekendgemaakt dat Facebook stopt met modereren. De weekendkranten hadden volgestaan over de gevaren van de Amerikaans Big Tech voor de Europese democratie. Het internet verkeert inderdaad in crisis.
Regisseur Van der Molen weet zelf ook niet of ze optimistisch of pessimistisch is over de toekomst van het internet. Ze werkte ruim drie maanden aan de documentaire en was in Silicon Valley juist op het moment dat Donald Trump voor de tweede keer tot president werd gekozen, vorig jaar november. “Voor mij was het maken van deze aflevering ook wel een ontdekkingsreis. Het heeft me wat pessimistischer gestemd, maar door het vinden van de hoofdpersonen ook wel weer wat optimistischer.”
Het houdt in elk geval allemaal niet over bij de panelgasten, zo blijkt in de loop van de avond. Pessimisme overheerst. Ook bij Elger van der Wel: “Ik was een hele grote tech-optimist. Ik heb nog steeds veel optimisme in mij, maar er is ergens wel iets misgegaan de afgelopen tien jaar.”
Mijn tech-optimisme heeft wel een deuk opgelopen – Elger van der Wel
Hij wijst, net als Europarlementariër Kim van Sparrentak (GroenLinks/PvdA) doet in de uitzending, op de verslavende aspecten van internet, vooral van de sociale media. In december 2023 ging X, voormalig Twitter, er bij Van der Wel uit. Momenteel werkt de auteur van een veelgelezen tech-nieuwsbrief er hard aan om van zijn Instagram-verslaving af te komen. “Mijn tech-optimisme heeft wel een deuk opgelopen, maar misschien ben ik ook ouder geworden. Ik ben 38 en opgegroeid met het internet.”
Marit de Jong bespeurt bij haar werk voor het Rathenau Instituut, waar ze de relatie tussen mens en techniek onderzoekt, ook weinig liefde meer bij het publiek voor internet en social media. Ze onderzoekt momenteel in het dialoogprogramma Digitale Toekomst – kort door de bocht gezegd – hoe burgers in de toekomst hun relaties, liefde, familie en vrienden vormgeven. Pas veel later komen computernetwerken en technologie aan bod.
Iedereen wil niks, niks, helemaal niks meer – Marit de Jong
De Jong heeft nu al een voorlopige, eveneens sombere conclusie. “We hadden bedacht om even opnieuw bij start te beginnen, zo van: alles kan weer. In plaats van te denken vanuit wat we nu allemaal hebben, wakkeren we opnieuw de fantasie aan. Maar we ontdekten dat het moeilijker is dan gedacht om er ook maar íets positiefs uit te slepen. Iedereen is totaal in standje blokkade. Iedereen wil niks, niks, helemaal niks meer. Ik denk dat dat komt omdat je ervaringen hebt met technologie waar je helemaal niet blij mee bent. Als je bang bent, is het moeilijk om het gaspedaal in te trappen terwijl je eigenlijk vol op de rem wilt.”
Lilian de Jong van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek heeft voor de Meet Up een afbeelding meegenomen van een alternatief voor het huidige internet en de social media. Deze zogeheten fediverse is gedecentraliseerd, legt ze uit. “Dus niet allemaal van Meta. Onafhankelijke sociale platforms die allemaal met elkaar verbonden zijn via een bepaald protocol. Dat protocol zorgt ervoor dat je alle berichten op alle sociale platforms kan zien. In de fediverse heb je bijvoorbeeld PeerTube, dat is een decentraal alternatief voor YouTube. Een filmpje daarvan kan je ook zien op Mastodon.”
Het is interessant, zegt De Jong, maar ook met de nodige aarzeling. “Er zitten al wel mensen op, maar we zijn kuddedieren. We gebruiken allemaal Whatsapp.” Met andere woorden: daar krijg je mensen niet zo snel weg.
Van der Wel is het met zijn buurvrouw eens: fediverse is erg interessant, maar het meeste geld gaat voorlopig nog wel naar Silicon Valley. En Big Tech in Californië trekt natuurlijk ook als een magneet. Van der Wel: “Bij Mozilla werken heel slimme mensen, maar 99 procent van de mensen kiest uiteindelijk toch voor een carrière waar je goed verdient. Dat doe je niet door aan Mastodon te gaan knutselen, dat doe je door bij Facebook te gaan werken.”
Possibilisme
Na anderhalf uur panel-gesomber over de toekomst het internet komt de hoop aan het eind van de avond uit het publiek. Een man vangt de dobbelsteenmicrofoon uit handen van Groenhuis en start een betoog. “Ik zou aan de smaken die u aan het begin van de avond aanbood, optimisme, pessimisme en realisme, er nog een willen toevoegen: possibilisme: dus het denken in mogelijkheden. Als u mij toestaat, dan houd ik dat even in huis. Er zijn hier allerlei mensen uit Utrecht die misschien nog wel weten dat de openbare bibliotheken ten dode waren opgeschreven. En zie ons hier nu zitten.”
Hij is er trots op dat de bibliotheken het tij hebben weten te keren. “Daar is dus een klein wonder geschied. Het is niet het verhaal van één man met een brilletje en een snor, daar hebben vijftien jaar lang heel veel mensen aan gewerkt. Dat zou ik het willen meegeven aan het panel van vanavond. Als je als possibilist kijkt naar het thema van vanavond, dan kom je uit bij de mogelijkheden die we nu hebben. Hoe zien we het internet in 2040? Dan zeg ik: dan kunnen we een heel eind komen. Dan zijn we in Europa met 520 miljoen mensen. We zijn het rijkste continent ter wereld. We hebben publieke waarden, we hebben een verdediger in Brussel. Laten we het verhaal van de Openbare Bibliotheek van Utrecht even vasthouden voor de borrel van straks.”
Een bescheiden applaus klinkt.
Bekijk Meet Up:
Bekijk Error 404: het internet in crisis, deel 1:
Bekijk Error 404: het internet in crisis, deel 2:
Laat een reactie achter